Internet, prasa kobieca, koleżanki, pediatra… – komu zaufać? Szczepić – czy nie szczepić? Każda młoda mama stoi przed wyborem, ma dużo wątpliwości, lęków.
Ponad 25 lat zajmuję się szczepieniami i chętnie podzielę się swoją wiedzą i doświadczeniem. Postaram się opowiedzieć o korzyściach wynikających ze szczepień, aktualnym kalendarzu szczepień, konkretnych szczepionkach – jako ochronie przeciwko konkretnej chorobie.
Zacznijmy od początku – czym jest szczepionka?
Jest to preparat odpornościowy o pochodzeniu biologicznym, zawierający określony antygen bądź antygeny. Wykorzystuje się go do celów profilaktycznych, czyli do zapobiegania rozwojowi choroby, np. w przypadku gruźlicy, ospy wietrznej czy grypie.
Na czym polega działanie szczepionek?
Podczas szczepienia do organizmu wprowadzane są osłabione lub martwe drobnoustroje chorobotwórcze (antygeny), zadaniem których jest pobudzenie systemu odpornościowego do wytworzenia przeciwciał, dzięki którym groźne bakterie i wirusy nie będą w stanie wywołać choroby nawet po zetknięciu się z nimi lub jej przebieg będzie miał zdecydowanie łagodniejszy charakter.
Kalendarz szczepień – co to takiego?
W Polsce szczepienia ochronne są realizowane zgodnie z obowiązującym Programem Szczepień Ochronnych (PSO, tzw. kalendarz szczepień), który jest co roku aktualizowany. Aktualną wersję ogłasza komunikatem Główny Inspektor Sanitarny (GIS).
Program Szczepień Ochronnych porządkuje kwestie wieku i zakresu wykonywanych szczepień ochronnych i uwzględnia:
- szczepienia bezpłatne (tzw. obowiązkowe) – realizowane w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego bez dodatkowych opłat (te szczepionki dystrybuowane są przez sanepid i płaci za nie budżet państwa);
- szczepienia odpłatne (tzw. zalecane) – wskazane w celu rozszerzenia zakresu ochrony dziecka lub zmniejszenia liczby zastrzyków, ale nierefundowane z budżetu państwa. Rodzice muszą zakupić szczepionkę we własnym zakresie, w punkcie szczepień lub w aptece, na podstawie recepty wystawionej przez lekarza.
Szczepienia w I roku życia dziecka. Krótka informacja
- Szczepienie przeciwko gruźlicy jest szczepieniem obowiązkowym. Szczepionka zawiera żywy, pozbawiony zajadliwości szczep prątka gruźlicy. Szczepionka przeciw gruźlicy jest podawana podskórnie w lewe ramię dziecka. Pojawia się po niej bąbel, który szybko zanika. Po nim pojawia się pęcherzyk, który z czasem wysusza się i tworzy strupek. Po 2–4 tygodniach pojawia się naciek, a na jego szczycie krostka i owrzodzenie. Zanika ono po 2–3 miesiącach i zostaje blizna o średnicy 3 mm. Takie objawy szczepionki są naturalne i nie powinny wywoływać obaw u rodziców. Warto pamiętać, by na miejsce szczepionki nie stosować okładów ani maści. Nieprawidłowe objawy to owrzodzenie skóry lub powiększenie węzłów chłonnych, w przypadku wątpliwości po poradę warto się zwrócić do pediatry lub lekarza rodzinnego.
- Szczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (WZW B) również jest szczepieniem obowiązkowym dla noworodka. WZW B, czyli tzw. żółtaczka wszczepienna lub żółtaczka zakaźna typu B, jest najczęstszą wirusową chorobą wątroby. Jego przyczyną jest wirus WZW typu B. Wirus WZW B jest przenoszony głównie przez krew w trakcie wykonywania zabiegów naruszających ciągłość skóry lub błon śluzowych (np. zastrzyk, pobieranie krwi do badania, gastroskopia i podobne zabiegi diagnostyczne, szycie rany skórnej, operacja, kontakt seksualny itp.). W Polsce udało się znacznie ograniczyć ryzyko zachorowania – choć nie wyeliminowano go zupełnie – dzięki wprowadzeniu do szpitali i przychodni sprzętu jednorazowego użytku oraz szczepieniom ochronnym. Każdy pobyt w szpitalu oraz wykonywane wymienione powyżej zabiegi są jednak nadal obarczone ryzykiem zakażenia niezaszczepionej osoby. Niekiedy zdarza się, że źródłem zakażenia płodu i noworodka jest jego matka zakażona tym wirusem. Dziecko otrzymuje trzy dawki szczepionki przeciw WZW B. Szczepienie jest bezpieczne i dobrze tolerowane, nawet przez noworodki. U około 1/3 szczepionych pojawia się bolesność i zaczerwienienie lub stwardnienie w miejscu wstrzyknięcia. Dolegliwości te mają łagodny przebieg i ustępują samoistnie w ciągu 24 godzin.
- Szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi jest realizowane z wykorzystaniem szczepionki skojarzonej, która chroni jednocześnie przed wszystkimi trzema chorobami. Należy ona do grupy szczepionek „nieżywych” – zawiera nieaktywne toksyny (toksoidy) błonicy i tężca oraz całe, zabite pałeczki krztuśca lub tylko kilka oczyszczonych białek tej bakterii. Błonicę (dyfteryt) wywołuje bakteria o nazwie maczugowiec błonicy. Jest to ciężka choroba, która prowadzi do zapalenia krtani i znacznego utrudnienia oddychania (w ciężkich przypadkach stan ten prowadzi nawet do uduszenia) oraz uszkodzenia serca i nerwów. Mimo leczenia 10–20% chorych dzieci umiera. Tężec jest wywoływany przez bakterię nazywaną laseczką tężca, która produkuje toksynę uznawaną za jedną z najsilniejszych trucizn. Przetrwalniki tej bakterii znajdują się w glebie i kurzu, w mule na dnie rzek, stawów i jezior, a także na zardzewiałych przedmiotach. Wnikają do organizmu człowieka w wyniku zabrudzenia uszkodzonej skóry (np. wskutek zranienia, skaleczenia lub ugryzienia). Tężec jest ciężką chorobą, podczas której występują bardzo silne i długotrwałe skurcze mięśni (niekiedy prowadzące nawet do złamań kości), uszkodzenie nerwów, drgawki i zaburzenia przytomności oraz zaburzenia oddychania. Aż 10–50% chorych umiera, nawet w przypadku prawidłowego leczenia.
- Krztusiec (koklusz) jest bardzo poważną chorobą wywoływaną przez bakterię nazywaną pałeczką krztuśca, która powoduje: przewlekły, napadowy, bardzo intensywny kaszel – napady są bardzo męczące, kończą się silnym wdechem (co objawia się charakterystycznym, donośnym „pianiem”), a nierzadko także wymiotami; w ciągu godziny może wystąpić nawet kilkanaście takich napadów. U najmłodszych dzieci może wystąpić bezdech, drgawki i wyczerpanie (zwłaszcza u niemowląt), a także poważne powikłania (zapalenie płuc i uszkodzenie mózgu z powodu niedotlenienia lub krwotoku). Choroba trwa 4–6 tygodni, ale objawy uszkodzenia dróg oddechowych (m.in. męczący kaszel) mogą się utrzymywać nawet przez kilka miesięcy. U niemowląt krztusiec może doprowadzić do śmierci.
Skuteczną ochroną wobec wymienionych chorób jest szczepionka, którą na pierwszym roku życia dziecko otrzymuje w trzech dawkach.
- Pałeczka hemofilna typu b (łac. Haemophilus-infuenzae [Hib]) lub tzw. hemofilus jest powszechnie występującą bakterią, wywołującą zapalenia dróg oddechowych (np. oskrzeli, zatok) i ucha środkowego, a także poważniejsze, zagrażające życiu choroby:
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych;
- sepsę – uogólnione zakażenie z ciężkimi objawami ze strony wielu narządów;
- zapalenie nagłośni (może prowadzić do niedrożności dróg oddechowych i uduszenia się dziecka);
- zapalenie płuc.
Wszystkie wymienione choroby charakteryzują się ciężkim przebiegiem, a nierozpoznane w porę lub niewłaściwie leczone – mogą doprowadzić do śmierci dziecka (3–6%) lub spowodować trwałe kalectwo (ok. 20%).
Najskuteczniejszą metodą zapobiegania poważnym chorobom wywołanym przez Hib jest szczepienie najmłodszych dzieci (w pierwszych miesiącach życia).
- Pneumokoki najczęściej wywołują zapalenia górnych dróg oddechowych (ostre zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok przynosowych), ale u niektórych dzieci i osób dorosłych mogą powodować ciężkie, zagrażające życiu zakażenia inwazyjne (bakterie przełamują bariery ochronne i przedostają się do krwi), do których należą:
- posocznica (sepsa) – uogólnione zakażenie z ciężkimi objawami ze strony wielu narządów;
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych;
- zapalenie płuc;
- zapalenie stawów;
- inne zakażenia (np. wewnątrzbrzuszne).
Jedyną skuteczną metodą zapobiegania zakażeniom pneumokokowym jest szczepienie ochronne, ponieważ bakteria ta występuje powszechnie i kontakt z nią jest nieunikniony.
- Rotawirus jest jedną z najczęstszych przyczyn ostrej biegunki u dzieci. Rotawirusem łatwo można się zarazić przez zanieczyszczoną żywność, wodę, brudne ręce czy przedmioty, a także drogą kropelkową. Poza biegunką głównymi objawami są wymioty i gorączka. Nie ma swoistego leczenia zakażenia rotawirusem, stosuje się leczenie objawowe, a najważniejsze jest odpowiednie nawodnienie dziecka. Najczęściej leczenie wymaga hospitalizacji iż biegunki i wymioty bardzo niekorzystnie wpływają na ogólny stan dziecka, doprowadzając przede wszystkim do niebezpiecznego odwodnienia organizmu. Najważniejsze znaczenie w zapobieganiu ciężkim biegunkom rotawirusowym mają szczepienia. Szczepienie składa się z 2 lub 3 doustnych dawek szczepionki.
I na koniec
Myślę, że powyższa informacja rozwiała Państwa wątpliwości co do ważności szczepienia waszego dziecka. W razie pytań – informacji udzieli pediatra lub lekarz rodzinny. Pytania można również przysłać do redakcji naszego pisma.
Podjęliśmy temat szczepień ochronnych, nie po to, by przekonać rodziców do szczepienia czy nieszczepienia swoich dzieci, lecz wyłącznie po to, by zainspirować do poznania tematu i sprawdzenia faktów medycznych, a nie plotek modowych.
Jesteśmy jako rodzice odpowiedzialni za nasze dzieci. To my w ich imieniu podejmujemy dziś decyzję – ale ten czas podejmowania decyzji za nie kiedyś się skończy. Dziecko będzie żyło z konsekwencjami naszych decyzji.
Jest dla nas ważne, by decyzja, którą ostatecznie podejmą Państwo w sprawie szczepienia swojego dziecka, nie wynikała z automatycznego poddania się naciskowi lobby – jakiemukolwiek, lecz by była wyrazem świadomej woli, uwzględniającej indywidualną sytuację zdrowia dziecka i rodziny.
Kochajmy nasze dzieci odpowiedzialnie.
