Torbiel na jajniku to zazwyczaj łagodna zmiana, występująca u około 18 proc. kobiet. Torbiele mogą nie dawać żadnych objawów lub wręcz przeciwnie – uciskać sąsiednie narządy i znacząco utrudniać funkcjonowanie organizmu. Torbiele rozpoznaje się podczas badania USG i na podstawie wyniku badania podejmuje się decyzje o podjęciu leczenia.
Rodzaje torbieli
Torbiele mogą być:
- niezłośliwe (torbiele czynnościowe, endometrialne, torbielakogruczolaki, torbiele skórzaste – inaczej potworniaki dojrzałe);
- złośliwe (nowotwory nabłonkowe, czyli rak pierwotny jajnika lub nowotwory przerzutowe oraz nowotwory nienabłonkowe, czyli guzy germinalne, gonadalne i mieszane).
Wraz z wiekiem kobiety rośnie ryzyko wystąpienia zmiany złośliwej, ale na ogół torbiele pojawiają się u kobiet w wieku rozrodczym. Po menopauzie nie pojawiają się już torbiele czynnościowe.
Najczęściej występująca na jajnikach jest torbiel prosta (nazywana inaczej czynnościową lub pęcherzykową). Torbiel prosta wypełniona jest w środku przezroczystą treścią, a powstaje w wyniku zaburzeń hormonalnych zachodzących w cyklu przed owulacją. Wygląda to tak, że w prawidłowym cyklu tuż po miesiączce w jajnikach pojawiają się pęcherzyki, a jeden z nich, dominujący, uwalnia komórkę jajową po osiągnięciu średnicy 2 cm i pod wpływem hormonów. Jeśli nie dojdzie do pęknięcia, pęcherzyk nadal rośnie i tym samym staje się torbielą prostą.
Do czynników ryzyka rozwoju torbieli prostej należy m.in. zażywanie antykoncepcji hormonalnej i palenie tytoniu.
Drugą najczęściej występującą torbielą jest torbiel ciałka żółtego. Pojawia się w II fazie cyklu i powstaje w wyniku nieprawidłowego zanikania ciałka żółtego. Osiąga ona rozmiary do około 6 cm średnicy.
Wśród innych torbieli warto wyróżnić:
- torbiel krwotoczną powstającą w czasie owulacji, na skutek uszkodzenia przez pękający pęcherzyk sąsiedniego naczynia, a krew przedostaje się do pęcherzyka;
- torbiel czekoladową nazwaną tak od charakterystycznej czekoladowej zawartości. Pojawia się najczęściej w przebiegu endometriozy;
- potworniak, czyli torbiel dermoidalna, pochodząca ze struktur zarodkowych i mogącą zawierać w swoim składzie np. zęby lub włosy.
Objawy torbieli jajnika
Bardzo często torbiele na jajnikach nie dają żadnych objawów i są wykrywane przypadkowo. Jeśli objawy występują to występują:
- ból w obrębie jamy brzusznej;
- zmiana guzowata wyczuwalna w badaniu palpacyjnym;
- powiększenie obwodu brzucha;
- wzdęcia;
- utrata apetytu lub wczesne uczucie sytości;
- zaburzenia miesiączkowania;
- krwawienia między cyklami;
- częstomocz, uczucie parcia na pęcherz;
- uczucie parcia na stolec i problemy z wypróżnieniem.
W przypadku wystąpienia nowotworów nienabłonkowych jajnika mogą one być aktywnie hormonalnie. Oznacza to, że pojawiają się inne objawy, np.
- hiperestrogenizm – u dziewczynek nadmiar estrogenów powoduje przyspieszenie pokwitania, u kobiet krwawienia między cyklami oraz rozrost macicy oraz raka endometrium;
- hiperandrogenizmu – nadmierne owłosienie, łojotok, trądzik, zaburzenia miesiączkowania.
Im większa jest torbiel na jajniku, tym większe prawdopodobieństwo, że będzie ona wywoływać objawy.
Powikłania torbieli jajnikach
Torbiele, nawet jeśli nie dają objawów, powinny być kontrolowane przez ginekologa. Do możliwych powikłań związanych z obecnością torbieli czynnościowych zalicza się:
- skręt jajników (do którego dochodzi najczęściej w przypadku występowania potworniaka, czyli torbieli dermoidalnej. Skręt przydatków najczęściej występuje jednostronnie i towarzyszy mu silny ból, nudności i wymioty, obecne objawy otrzewnowe i wyczuwalny w badaniu palpacyjnym guz);
- pęknięcie torbieli – duża utrata krwi może prowadzić do spadku ciśnienia tętniczego i tachykardii;
- krwawienie do światła torbieli.
W przypadku skrętu jajnika należy jak najszybciej zgłosić się do szpitala, aby nie doszło do martwicy narządu.
Diagnoza torbieli na jajniku
Najczęściej torbiele wykrywa się przypadkowo podczas badania ultrasonograficznego (USG jajników). Niektóre zmiany mogą być wyczuwalne podczas badania palpacyjnego jamy brzusznej. W zależności od rozmiarów torbieli mogą powodować różne dolegliwości, które wskazują na ich występowanie. Jeśli doszło do pęknięcia, skrętu jajnika czy krwawienia, to bardzo często występują objawy otrzewnowe, wodobrzusze, silny ból.
Jak wygląda torbiel w badaniu USG?
Podczas badania USG lekarz może ocenić już, czy torbiel jest łagodna czy ma cechy zezłośliwienia. Torbiel prosta jest widoczna – ma gładkie i cienkie ściany, jest bezechowa (a jeśli pojawiają się obszary hiperechogenne to może to wskazywać na krwawienie do torbieli), ma kształt okrągły lub owalny i nie ma w niej elementów litych ani przegród.
Leczenie torbieli na jajniku
Leczenie torbieli jest w dużej mierze uzależnione od jej rodzaju, od objawów i od wieku kobiety. Torbiele czynnościowe znikają na ogół samoistnie po około 2-3 miesiącach, przy czym jeśli w badaniu USG wyszła zmiana, to warto poddać się kontroli za 2-3 cykle. Jeśli zmiana powiększa się, należy usunąć ją operacyjnie. W przypadku torbieli wielkości 5-7 cm należy je kontrolować co roku. Na ogół torbiele większe nić 7 cm usuwa się operacyjnie lub poddaje dalszej diagnostyce z wykorzystaniem rezonansu magnetycznego. W przypadku występowania torbieli wywołujących objawy, pojawienia się wspomnianych powikłań lub skrętu jajnika operację przeprowadza się w trybie pilnym. U kobiet w wieku rozrodczym torbiele jajników mogą nawracać, dlatego leczenie operacyjne nie zawsze przynosi efekty. Zmiany, które nie mają tendencji do nawrotów to tobiele dermoidalne, czyli potworniaki.
Co ważne, to u kobiet w okresie menopauzy zawsze najpierw wyklucza się złośliwość torbieli, a dopiero potem decyduje o jej operacji.
Źródła
Ginekologia od teorii do praktyki, pod red. Agnieszki Brodowskiej, Wyd. PUM, 2014;
J. Winiarek, A. Timorek, K. Cedrowski, W. Sawicki, K. Kneć, Guzy przydatków [w:] Ginekologia po dyplomie, 2/2017.
